Asya Kıtası Ülkeleri,Doğu Timor

Doğu Timor
Doğu Timor resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Timor adasının doğusu, Atauro ve Jaco adaları ile Oecussi-Ambeno bölgesini kaplayan devlet. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.

16. yüzyıl'da Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı. Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılında Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 20 Mayıs 2000de bağımsız oldu. Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.

Kişi başına 800 $ ile Doğu Timor Gayri safi yurtiçi hasıla ve Satın alma gücü paritesi bakımından Asya'nın ve Dünya'nın en fakir ülkelerden biridir. İnsani Gelişme Endeksine göre orta gelimiş bir ülke olan Doğu Timor, dünya devletleri arasında gelişmişlik bakımından 142. gelmektedir.



Etimoloji "Timor" sözcüğünün kökeni Timur sözcüğüdür. Resmî olarak Portekizce adı Timor-Leste (ti'moɾ 'lɛʃtɨ), gayriresmî olarak Tetumca adı Timór Lorosa'e ve bazen İngilizce adı kullanılır. Birleşmiş Milletler Fransızca olan Timor-L'este'i kullanır. Lorosa (Tetumca'da dünyanın "doğu"su) harfi harfine "doğan güneş" anlamına gelir



Tarih
Erken Tarih Timor halkının kökenleri Güneydoğu Asya'ya ve Avustralya'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga daşga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan Avustranasya'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.

Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak ilkel-Malay toplumu güney Çin ve kuzey Çinhindi'nden gelir.[1][2].




Portekiz Koloniliği
Portekizliler, Avrupa'nın ilk kolonilerini 16. yy'da Güneydoğu Asya'da kurdu. Onlar başta Timor adasını ve etrafındaki adaları yönetmeye çalıştılar ama sonra bir tek Doğu Timor'da kolonilerini sürdürebilmişlerdir. Bu sırada Habsburg Hanedanı Portekiz'de hükmetmekteydi (1580-1640).

Uzun yıllar Portekiz idaresinde kaldıktan sonra 1975 yılında komşusu Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 1999 yılında yapılan referandumun ardından 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını kazanandı. 1999 referandum sonrası ve 2006 yılında rakip siyasi partiler, çeteler ve kabileler arasındaki çatışmalar ve ayaklanmalar sırasında başkent Dili ve diğer Doğu Timor kasabaları yakılarak ağır hasar görmüştür. Nüfusun çoğu mülteci kamplarına kaçmıştır ve gerginlik hala devam etmektedir.



Coğrafya
Doğu Timor coğrafyası
Malay Takımadalarına bağlı Küçük Sunda Adalarının bir parçası olan Timor adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan Ombai ve Wetar Boğazı ile ayrılan Timor Avustralya'dan güneydeki Timor Denizi ile ayrılır. Ülkenin batıdan Endonezya'ya bağlı olan Doğu Nusa Tenggara bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri Ramelau Dağı (ya da Tatamailau dağı) vardır 2,963m..

Ülkenin iklimi Tropikal İklim'dir. Ülke sıcak ve nemli'dir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan Dili'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan Baucau'dur. Dili'de uluslararası bir havalimanı, Baucau, Suai ve Oecusse gibi daha küçük şehirlerde ise küçük Havaalanları vardır. Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez[3].




Demografi
Doğu Timor demografisi
Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti Dili'de yoğunlaşmıştır




Din
Doğu Timor Filipinler ile birlikte Asya'daki Katolik nüfus'un olduğu 2 ülkeden biridir. Halkın 90%ı Roma Katolikliğidir. İkinci büyük din eski Doğu Timor başbakanınında dahil olduğu Müslümanlık(5%), üçüncü din ise Protestanlıktır (3%). Küçük dinler Hinduizm (0.3%), Budizm (0.1%) ve diğer yerel dinlerdir. Resmi dilleri Tetum ve Portekizce'dir.


Dil
Ana madde: Doğu Timor dilleri
Doğu Timor'da 2 resmi dil vardır.Bunlar; Portekizce ve Austronesian dillerinden biri olan Tetum'dur. Halk arasında Tetum daha çok kullanılır. Bu 2 dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konuşulur.

En önemli 15 yerli dil: Bekais, Bunak, Dawan, Fataluku, Galoli, Habun, Idalaka, Kawaimina, Kemak, Lovaia, Makalero, Makasai, Mambai, Tokodede ve Wetarese'dir.



Doğu Timor'un bölgeleri
Aileu | Ainaro | Baucau | Bobonaro | Cova-Lima | Dili | Ermera | Lautém | Liquiçá | Manatuto | Manufahi | Oecussi-Ambeno | Viqueque




Başkent Dili
8°34′S, 125°34′E
En büyük şehir Dili
Resmi dil(ler) Tetum, Portekizce
Hükümet Cumhuriyet
- Devlet Başkanı Xanana Gusmão
- Başbakan José Ramos Horta
Bağımsızlık Portekiz'den
- Tanınmadan 28 Kasım 1975
- Tanınma 20 Mayıs 2002
Yüzölçümü
- Toplam 14,609 km² (158..)
5,743 sq mi
- Sular (%)
Nüfus
- Temmuz 2005 yılında 947,000 (155..)
- Yoğunluk 64/km² (132..)
166/sq mi
GSMH
(Satın alma gücü paritesi)
2005 tahmini
- Toplam 370 Milyon$ (.)
- kişi başına 800$ (.)
Gelişmişlik Endeksi (2004) 0.513 (142..) –
Para birimi ABD Doları (USD)
Saat dilimi (UTC+9)
İnternet alan adı .tl
Telefon kodu +670