Avrupa Kıtası Ülkeleri,Ermenistan

Ermenistan
Ermenistan (Ermenice: Հայաստան Hayastan, UFA: /hɑjɑsˈtɑn/, ya da resmî adıyla Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenice: Հայաստանի Հանրապետություն Hayastani Hanrapetut‘yun, UFA: /hɑjɑsˈtɑni hɑnɾɑpetuˈtʰjun/), Güney Kafkasya'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir.

Daha önce Sovyetler Birliği'ne bağlı bir cumhuriyet iken 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. Batısında Türkiye, kuzeyinde Gürcistan, doğusunda Azerbaycan ve güneyinde Azerbaycan'ın egemenliği altındaki Nahçivan Özerk Cumhuriyeti ve İran bulunur. Denize kıyısı yoktur. 2008 itibariyle nüfusu 3.230.100 kişidir.[3] Başkenti ve en büyük şehri Erivan'dır.[6]

Ermenistan bir Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Bağımsız Devletler Topluluğu, Karadeniz Ekonomik İşbirliği, Dünya Ticaret Örgütü ve yaklaşık 30 tane daha örgütün üyesidir.



Tarih
Ana madde: Ermenistan tarihi

Ermenistan adının tarihi
Bir coğrafi tanım olarak Arminiya veya Armaniya adına en erken Eski Fars (Pers) imparatoru I. Darius'un yak. MÖ 510 tarihli Bisutun Anıtı'nda rastlanır. MÖ 399 yılında bölgeyi gezerek ayrıntılı tasvirler yapan Yunanlı tarihçi Ksenofon'un eserinde ülke adı Armenia olarak geçer.

Strabon Coğrafya'sında (MS 1. yüzyıl) ve Roma İmparatorluğu'nun idari bölünümünde Armenia sınırları şöyle tanımlanır: Batıda Fırat nehri, güneyde Güneydoğu Toros sıradağları, güneydoğuda Hakkâri dağları ve Urmiye Gölü, kuzeydoğuda Sevan Gölü ve Karabağ, kuzeyde Çıldır Gölü ve Doğu Karadeniz Dağları. Ortaçağ Arap kaynaklarında aynı bölgenin adı Armaniyya veya Ermeniyye (Ar: أرمنية) olarak geçer. Eski Türkçe metinlerde Ermeniyye adına 15. yüzyıla kadar rastlanır.

Yüzyıllarca sadece tarihi bir isim olarak hatırlanan "Armenia/Ermenistan" adı, 19. yüzyılın milliyetçi politikaları döneminde tekrar güncel anlam kazanmıştır.


Çağdaş Ermenistan'ın doğuşu
Tarihi Ermenistan'ın bir kısmı olan bugünkü Ermenistan İran'ın Revan (Erivan) vilayetinden ibarettir. 1827'de Paskeviç yönetimindeki Rus ordusu tarafından fethedilmiş ve 1828'de Türkmençay Antlaşması ile resmen Rus egemenliğine girmiştir. Aynı yıl reorganize edilen idari birime Armyanskii Oblast (Ermeni Vilayeti) adı verilmiştir. Vilayetin o tarihte %18 dolayında olan Ermeni nüfusu, Rus yönetimi tarafından davet edilen İran Ermenilerinin göçü sonucunda 20. yüzyıl başında %48 düzeyini bulmuştur. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğundan mülteci olarak gelen Ermenilerle birlikte bu sayı %70'lere ulaşmıştır.

1917 Devrimi'nden sonra Rus Devletinin çöküşü üzerine kurulan Transkafkasya Federasyonu 28 Mayıs 1918'de dağılmış ve Erivan'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilmiştir. İkibuçuk yıl süren bağımsızlığı sırasında ekonomik, askeri ve siyasi krizlerle sarsılan cumhuriyet 1920 Kasım ayında Türk ve Sovyet ordularının eş zamanlı işgaline uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiş ve 2 Aralık 1920'de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Sovyetler Birliği'ne katılmıştır.


Ermenistan Cumhuriyeti
Daha çok bilgi için: 1988 Spitak Depremi ve Karabağ Savaşı
Sovyetler Birliği'nin son döneminde, 7 Aralık 1988 tarihinde Leninakan (zamanımızda Gümrü) ve Spitak şehirlerinde 6,9 magnitüd büyüklüğünde bir sarsıntı yer aldı.[7] Bu deprem, şehirleri yıktı ve yaklaşık 25.000 kişinin hayatına mal oldu. Özellikle Sovyet ekonomisi için daha olumsuz bir tesadüf olamazdı; aynı zamanda Sovyet-Afgan Savaşı yer almakta idi ve iki sene önce Ukrayna SSC'nde yer alan Çernobil reaktör kazası, insanî ve ekolojik bir felaket olmasıyla birlikte çok büyük bir finansal sorun oldu. Şimdi Sovyet yetkililer, depremin etkilerinden kalkmak sorunu ile rastladı.[8]

Aynı senede Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında, Dağlık Karabağ (Nagornıy Karabağ) bölgesi üzerinde anlaşmazlık çıktı. Azerbaycan'a ait fakat nüfus çoğunluğu Ermenilerden oluşan bir özerk bölge olan Dağlık Karabağ'da Ermeniler ayaklanarak ayrı bir cumhuriyet ilan ettiler. Ermenistan ile Azerbaycan savaşın eşiğine gelirken, her iki cumhuriyette Azeri ve Ermeni azınlıklar şiddet olaylarına maruz kaldı. Çatışmalar sürerken Mayıs 1990'da Yeni Ermenistan Ordusu kurularak Sovyet ordusundan fiilen bağımsız bir yapıya kavuşturuldu.

Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerine Ermenistan 23 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti. Şiddetlenen Ermeni-Azeri savaşında Ermenistan, D. Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laçin Koridoru'nu da işgal ederek D. Karabağ'ı fiilen kendisine ilhak etti. Azerbaycan'ın Ermenistan'a uyguladığı ekonomik ambargo, ülkede büyük sıkıntılara yol açtı. 1993'te Türkiye de Ermenistan'a karşı ambargoya katıldı. D. Karabağ savaşı 1994'te Rusya'nın empoze ettiği ateşkesle sona erdi.

Halen Ermenistan uluslararası topluluk tarafından Azerbaycan'a ait sayılan toprakların %14'ünü (D. Karabağ ve Laçin Koridoru dahil) işgal altında bulundurmaktadır. Türkiye bu durumu gerekçe göstererek Ermenistan Cumhuriyeti ile diplomatik ilişki kurmaktan kaçınmış ve bu ülke ile sınırlarını trafiğe kapatmıştır.

Ermenistan siyasetinde D. Karabağ kökenli siyasi örgüt ve kişilerin egemenliğine dikkat çeken bazı gözlemciler, Ermenistan'ın D. Karabağ'ı değil, aksine D. Karabağ'ın Ermenistan'ı ilhak ettiğini ileri sürmüşlerdir.




Güncel Ermenistan Politikası
Sovyet Rusya döneminde başlayan Dağlık Karabağ sorunu Ermeni halkında anti-emperyalist uyanışa neden oldu ve Petrosyan liderliğinde bağımsızlık kazanıldı. 1999'da Petrosyan'ın yerine Koçaryan geldi. Koçaryan muhalefete tahammülü olmayan bir liderdir. Ekonominin çok kötü durumda olması nedeniyle hükümet ekonomik bilgileri halka duyurmmamaktadır. Bölgede Rus etkisi yüksektir. Ermenistan sınırları (güçsüzlük nedeniyle) Rus askerleri tarafından korunmaktadır. Ayrıca Ermenistan hükümeti Irak'a sembolik olarak 10 asker göndermiş ve bu şekilde Rusya ve Amerika ile olan ilişkilerini dengelemeye çalışmıştır.

Türkiye'nin Ermenistan ile olan sınırı hâlâ kapalıdır ve iki ülke arasındaki tarihsel sorunlar nihayete ermeden de açılacak gibi gözükmemektedir



Coğrafya
Ana madde: Ermenistan coğrafyası

Ermenistan, Asya'nın Güney Kafkasya bölgesinde bulunan, denize kıyısı olmayan bir ülkedir.[13] Karadeniz ve Hazar Denizin arasında bulunarak[14], kuzeyinde Gürcistan, doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran ve batısında Türkiye ve Azerbaycan'ın Nahçıvan bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.

Ermenistan toprakları dağlık, yüksek rakımlı ve engebelidir; toprakların %90'ı 900 metreyi aşan yükseltilerden oluşur.[14] Ülkenin en yüksek dağı, 4.090 metre rakımı olan Alagöz Dağı'dır;[14] en düşük rakımı ise 400 metre yükseklikte olan Debed Nehri'nde bulunmaktadır.[13]

Ülkenin iklimi karasaldır; yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk oluyor.[13] Isı derecesi genellikle rakıma göre değişiyor. Ermenistan'ın dağları, Karadeniz ve Akdeniz'in iklimsel etkilerini engelliyor, ve böylece mevsimsel çeşitlilik var. Ermeni Platosu'nda kış ortası ortalama derecesi 0°C, yaz ortası ortalama derecesi 25°C'i aşıyor. Ülkenin ortalama yağış oranı, Aras Vadisi'nde senede 250 milimetre, en yüksek rakımlarda ise 800 milimetre.[15]

Ermenistan bakır, demir, boksit, molibden, altın, kurşun ve çinkoca zengindir. Büyük ponza, mermer, tüf, perlit, kireç taşı, bazalt ve tuz yatakları da bulunmaktadır.[16]

Ermenistan, Arap ve Avrasya levhalarının yöneldiği bölgesinde bulunmaktadır[17][18], ve buna rağmen tarihi boyunca birçok büyük deprem ülkede yer almıştır. Zaten Kafkas Dağları, yaklaşık 25 milyon sene önce bu levhaların arasında bir levha hareketi nedeniyle oluştu.[17] Ülkede yer alan en son önemli sarsıntı, 25.000 kişinin ölümüne ve Spitak şehrin neredeyse tamamen yıkılmasına sebep olan 1988 Spitak Depremidir.




Başkent Erivan
40°09′ N 44°30′ E
En Büyük Şehir Erivan
Resmi Dil Ermenice[1]
Yönetim Başkanlık cumhuriyeti[2]
- Cumhurbaşkan Serj Sarkisyan
- Başbakan Tigran Sarkisyan
- Meclis başkanı Hovik Abrahamyan
Kuruluşu ve bağımsızlığı
- Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık 23 Ağustos 1990
- Bağımsızlık ilânı 21 Eylül 1991
Yüzölçümü
Toplam 29.800 km² (142.)
- Su (%) 4,71
Nüfus
- Ocak 2008 tahmini. 3.230.100[3] (133.)
- Yoğunluk 109[4]/km² (103.)
GSMH (PPP) 2007 tahmini
- Toplam $12.070 milyar[5] (121.)
- Kişi başına $3.400[5] (122.)
İGE (2008) ▬ 0.775 (orta) (83.)
Para Birimi Dram (AMD)
Saat Dilimi UTC ((UTC+4))
İnternet alan adı .am
Telefon Kodu +374